Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie en wordt gekenmerkt door een progressief verlies van geheugen, denkvermogen en andere cognitieve functies. Deze neurodegeneratieve aandoening ontstaat door de ophoping van eiwitafzettingen in de hersenen, waardoor hersencellen afsterven. De ziekte begint vaak sluipend met licht geheugenverlies en ontwikkelt zich geleidelijk tot ernstige cognitieve achteruitgang.
Symptomen variëren van vergeetachtigheid en verwarring in de vroege stadia tot complete afhankelijkheid in latere fasen. In tegenstelling tot vasculaire dementie of frontotemporale dementie, begint Alzheimer meestal met geheugenproblemen. In Nederland lijden ongeveer 290.000 mensen aan dementie, waarvan 70% aan Alzheimer. Dit aantal groeit door de vergrijzing van de bevolking naar verwachting tot 620.000 in 2040.
Parkinson is een chronische neurologische aandoening die het bewegingssysteem aantast door tekort aan dopamine in specifieke hersengebieden. Deze neurotransmitter is essentieel voor gecoördineerde bewegingen. De ziekte ontwikkelt zich geleidelijk en wordt voornamelijk veroorzaakt door het afsterven van dopamineproducerende cellen in de substantia nigra.
De hoofdsymptomen omvatten tremor (beven) in rust, spierrigiditeit (stijfheid), bradykinesie (traagheid van bewegingen) en houdingsinstabiliteit. Risicofactoren zijn onder andere leeftijd, genetische predispositie en mogelijk blootstelling aan bepaalde toxines. Ongeveer 55.000 Nederlanders leven met Parkinson, waarbij mannen iets vaker getroffen worden dan vrouwen. De diagnose wordt meestal gesteld tussen de 50 en 70 jaar.
Vroege herkenning van Alzheimer is cruciaal voor tijdige behandeling en planning. Belangrijke waarschuwingssignalen zijn:
Wanneer deze symptomen merkbaar interfereren met dagelijkse activiteiten zoals koken, financiën beheren of de weg vinden, is het belangrijk om contact op te nemen met de huisarts voor verdere evaluatie.
Parkinson begint vaak subtiel met symptomen die gemakkelijk over het hoofd worden gezien. Vroege motorische signalen zijn lichte tremor in één hand, stijfheid in schouder of been, en verminderde armzwaai tijdens het lopen. Niet-motorische symptomen kunnen zelfs eerder optreden en omvatten reukstoornis, slaapproblemen, constipatie en depressieve gevoelens. Vroege diagnose is essentieel omdat behandeling de symptomen kan vertragen en de kwaliteit van leven aanzienlijk kan verbeteren. Bij vermoeden van Parkinson moet men niet aarzelen om medische hulp te zoeken.
Cholinesteraseremmers vormen de eerste keuze behandeling voor patiënten met lichte tot matige Alzheimer. Deze medicijnen werken door het enzym cholinesterase te blokkeren, waardoor meer acetylcholine beschikbaar blijft in de hersenen. De drie belangrijkste cholinesteraseremmers zijn:
Het werkingsmechanisme berust op het verhogen van acetylcholineniveaus, een neurotransmitter die cruciaal is voor geheugen en cognitie. Hoewel deze medicijnen de ziekte niet genezen, kunnen ze cognitieve achteruitgang vertragen en kwaliteit van leven verbeteren. De effectiviteit varieert per patiënt, maar studies tonen gemiddeld 6-12 maanden vertraging van symptomen.
Memantine (Ebixa) is de enige beschikbare NMDA-receptorantagonist voor Alzheimer behandeling in Nederland. Dit medicijn wordt voorgeschreven bij matige tot ernstige stadia van de ziekte en werkt door overmatige glutamaatactiviteit te reguleren, wat neuronale schade kan voorkomen.
Memantine kan gecombineerd worden met cholinesteraseremmers voor een synergistisch effect. Veel voorkomende bijwerkingen zijn duizeligheid, hoofdpijn en verwardheid. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met nierproblemen, aangezien dosisaanpassing noodzakelijk kan zijn. Het medicijn toont vooral voordelen bij dagelijkse activiteiten en gedragssymptomen.
De combinatie van levodopa en carbidopa, verkrijgbaar als Madopar en Sinemet, vormt nog steeds de gouden standaard in Parkinson behandeling. Levodopa wordt in de hersenen omgezet tot dopamine, terwijl carbidopa voorkomt dat levodopa buiten de hersenen wordt afgebroken, waardoor meer werkzame stof de hersenen bereikt.
De dosering wordt individueel afgestemd en begint meestal laag om bijwerkingen te minimaliseren. Timing van inname is cruciaal - medicatie moet regelmatig worden ingenomen om motorische fluctuaties te voorkomen. Bij langdurig gebruik kunnen "wearing-off" effecten optreden, waarbij de werkingsduur afneemt en dyskinesiën kunnen ontstaan.
Dopamine-agonisten stimuleren direct de dopaminereceptoren en worden vaak als eerste keuze gegeven bij jongere Parkinson patiënten onder de 65 jaar. De belangrijkste voordelen zijn het lagere risico op motorische complicaties vergeleken met levodopa en de langere werkingsduur.
De beschikbare dopamine-agonisten in Nederland zijn:
Deze medicijnen kunnen impulscontrolestoornissen veroorzaken, waarover patiënten vooraf geïnformeerd moeten worden. Langzame opbouw van de dosering is essentieel om misselijkheid en duizeligheid te voorkomen.
Slaapproblemen komen vaak voor bij Alzheimer en Parkinson. Melatonine wordt frequent voorgeschreven als eerste keus vanwege het natuurlijke karakter en minder bijwerkingen. Bij ernstige slapeloosheid kan zolpidem overwogen worden, hoewel dit middel bij ouderen verhoogde risico's heeft op vallen, verwardheid en afhankelijkheid. Zorgvuldige dosering en monitoring door de apotheker zijn essentieel voor veilig gebruik.
Depressieve klachten bij neurodegeneratieve aandoeningen worden vaak behandeld met SSRI's (selectieve serotonine heropname remmers). Sertraline en citalopram zijn veelgebruikte opties vanwege hun gunstige bijwerkingenprofiel. Bij patiënten met Parkinson of Alzheimer is extra aandacht nodig voor medicijninteracties, vooral met dopamine-agonisten en cholinesteraseremmers. Regelmatige evaluatie door de behandelend arts is belangrijk.
Verschillende supplementen worden onderzocht voor ondersteunende behandeling. Vitamine D en B12 deficiënties komen regelmatig voor bij ouderen en kunnen cognitieve achteruitgang verergeren. Omega-3 vetzuren tonen veelbelovende resultaten in sommige studies voor hersengezondheid. Coenzym Q10 wordt onderzocht voor neuroprotectie bij Parkinson. Het wetenschappelijk bewijs is echter wisselend, en supplementen moeten altijd in overleg met de zorgverlener gebruikt worden om interacties te voorkomen.
Correcte inname van medicatie is cruciaal voor optimale behandeling. Neem medicijnen op vaste tijdstippen in en volg de voorschriften nauwkeurig op. Veel voorkomende bijwerkingen zijn:
Neem direct contact op met uw arts of apotheker bij onverwachte bijwerkingen of verslechtering van symptomen. Bij ouderen is extra medicijnbewaking nodig vanwege verhoogde gevoeligheid.
Uw apotheek biedt uitgebreide ondersteuning bij medicijngebruik. Regelmatige medicatiebeoordelingen helpen bij het optimaliseren van de behandeling en het voorkomen van interacties. Dosisboxen en aangepaste verpakkingen maken medicijninname eenvoudiger voor patiënten en mantelzorgers. Wij werken nauw samen met huisartsen, specialisten en thuiszorgorganisaties voor gecoördineerde zorg. Mantelzorgers ontvangen praktische adviezen over medicijnbeheer, het herkennen van bijwerkingen en ondersteuning bij therapietrouw voor optimale zorgverlening.
