Artritis is een verzamelnaam voor meer dan 100 verschillende aandoeningen die gewrichten, het omliggende weefsel en andere delen van het bindweefsel aantasten. De term artritis betekent letterlijk 'gewrichtsontsteking' en veroorzaakt pijn, stijfheid en zwelling in de gewrichten. In Nederland lijden ongeveer 2,5 miljoen mensen aan een vorm van artritis, waardoor het een van de meest voorkomende chronische aandoeningen is.
Er bestaan vele vormen van artritis, elk met hun eigen specifieke kenmerken en oorzaken:
De symptomen van artritis kunnen variëren afhankelijk van het type, maar de meest voorkomende klachten zijn:
Gewrichtspijn is vaak het eerste en meest opvallende symptom. Deze pijn kan constant aanwezig zijn of alleen optreden tijdens beweging. Stijfheid, vooral 's ochtends of na langdurig zitten, is een ander veelvoorkomend symptom. Zwelling van de gewrichten ontstaat door ontstekingen en kan gepaard gaan met warmte en roodheid. Verminderde bewegelijkheid en functieverlies kunnen het dagelijks leven aanzienlijk beïnvloeden.
De ontwikkeling van artritis wordt beïnvloed door verschillende factoren. Leeftijd speelt een belangrijke rol, waarbij artrose vooral voorkomt bij mensen boven de 50 jaar. Genetische aanleg kan de kans op bepaalde vormen van artritis verhogen, vooral bij reumatoïde artritis. Overgewicht belast de gewrichten extra en verhoogt het risico op artrose, vooral in knieën en heupen. Andere risicofactoren zijn geslacht (vrouwen hebben vaker reumatoïde artritis), eerdere gewrichtsblessures, infecties en bepaalde beroepen met repetitieve bewegingen.
Reumatoïde artritis (RA) is een chronische auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem ten onrechte het eigen lichaam aanvalt, specifiek het synovium (gewrichtsslijmvlies). Deze aandoening treft ongeveer 200.000 mensen in Nederland en komt drie keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. RA ontwikkelt zich meestal tussen de 30 en 50 jaar, maar kan op elke leeftijd ontstaan.
Reumatoïde artritis onderscheidt zich van andere vormen van artritis door zijn symmetrische patroon - als één gewricht is aangetast, is het overeenkomstige gewricht aan de andere kant van het lichaam vaak ook betrokken. De ochtendstijfheid duurt bij RA meestal langer dan een uur, in tegenstelling tot artrose waar de stijfheid vaak binnen 30 minuten verdwijnt.
Naast gewrichtssymptomen kunnen mensen met RA ook systemische symptomen ervaren, zoals vermoeidheid, koorts, gewichtsverlies en een algemeen ziek gevoel. Op de lange termijn kan onbehandelde RA leiden tot gewrichtsdeformaties, botafbraak en aantasting van andere organen zoals hart, longen en ogen.
De diagnose van reumatoïde artritis wordt gesteld door een combinatie van klinisch onderzoek, bloedtests en beeldvorming. Belangrijke bloedmarkers zijn de reumafactor (RF) en anti-CCP antilichamen. Ontstekingswaarden zoals BSE en CRP zijn vaak verhoogd. Vroege herkenning en behandeling zijn cruciaal om gewrichtsschade te voorkomen en de kwaliteit van leven te behouden. Bij verdenking op RA is het belangrijk om snel een reumatoloog te raadplegen voor specialistische zorg en behandeling.
Artrose is een degeneratieve gewrichtsaandoening waarbij het kraakbeen geleidelijk verslijt door ouderdom en overbelasting. Dit verschilt van reumatoïde artritis, een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem gezonde gewrichtsweefsels aanvalt. Artrose ontwikkelt zich meestal na het 50e levensjaar en treft voornamelijk de belaste gewrichten. Reumatoïde artritis kan op elke leeftijd ontstaan en veroorzaakt systemische ontstekingen die meerdere gewrichten symmetrisch aantasten, vaak gepaard met vermoeidheid en koorts.
Artrose treft hoofdzakelijk de gewrichten die het meeste belast worden tijdens dagelijkse activiteiten. De knieën zijn het vaakst aangetast, gevolgd door de heupen en de kleine gewrichtjes in handen en vingers. Ook de wervelkolom, met name de nek en onderrug, wordt frequent getroffen. Bij vrouwen komen hand- en knieartrose vaker voor, terwijl mannen meer last hebben van heupklachten. De symptomen variëren van stijfheid in de ochtend tot pijn bij beweging.
Een gezonde leefstijl kan artrose voorkomen of vertragen. Behoud een gezond lichaamsgewicht om de belasting op gewrichten te verminderen. Regelmatige, lichte beweging zoals zwemmen, fietsen en wandelen houdt gewrichten soepel zonder overbelasting. Versterk spieren rondom gewrichten met gerichte oefeningen. Vermijd repetitieve bewegingen en zware belasting. Een gevarieerd dieet rijk aan omega-3 vetzuren, antioxidanten en calcium ondersteunt gewrichtsgezondheid. Draag ondersteunende schoenen en gebruik hulpmiddelen bij zware klussen om gewrichten te ontzien.
Voor artritispijn zijn verschillende pijnstillers verkrijgbaar in Nederlandse apotheken. Paracetamol is vaak de eerste keuze vanwege de goede verdraagbaarheid en effectiviteit bij milde tot matige pijn. NSAID's zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen werken ontstekingsremmend en pijnstillend, maar kunnen maagklachten veroorzaken bij langdurig gebruik. Deze medicijnen zijn beschikbaar als tabletten, capsules, gels en crèmes. Overleg altijd met uw apotheker of huisarts over de juiste dosering en mogelijke bijwerkingen, vooral bij andere medicijngebruik of onderliggende aandoeningen.
DMARD's zijn specialistische medicijnen die het ziekteproces van reumatoïde artritis remmen en gewrichtsbeschadiging voorkomen. Methotrexaat is het meest voorgeschreven DMARD in Nederland, vaak gecombineerd met foliumzuur om bijwerkingen te verminderen. Sulfasalazine is een alternatief voor patiënten die methotrexaat niet verdragen. Deze medicijnen vereisen regelmatige bloedcontroles en worden uitsluitend op recept verstrekt. De werking wordt pas na enkele weken tot maanden merkbaar, daarom is geduld en therapietrouw essentieel voor optimale resultaten.
Biologische geneesmiddelen zoals adalimumab en etanercept worden ingezet bij ernstige reumatoïde artritis die onvoldoende reageert op traditionele DMARD's. Deze TNF-alfa remmers blokkeren specifieke ontstekingsstoffen en worden via injecties toegediend. Ze zijn uitsluitend verkrijgbaar via ziekenhuisapotheken en vereisen strikte medische begeleiding vanwege verhoogd infectierisico. De behandeling wordt meestal vergoed door zorgverzekeraars na goedkeuring. Patiënten moeten regelmatig gecontroleerd worden op bijwerkingen en effectiviteit van de therapie.
Prednisolon is een veelgebruikt corticosteroïd voor acute artritis-opstoten en ernstige ontstekingen. Het werkzame bestanddeel onderdrukt het immuunsysteem en vermindert snel pijn en zwelling. Vanwege bijwerkingen bij langdurig gebruik wordt prednisolon meestal kortdurtig voorgeschreven in de laagst effectieve dosering. Mogelijke bijwerkingen zijn:
Regelmatige beweging is essentieel voor het behoud van gewrichtsfunctie en het verminderen van stijfheid bij artritis. Lichte oefeningen zoals wandelen, zwemmen en fietsen helpen de gewrichten soepel te houden zonder overbelasting. Fysiotherapie speelt een cruciale rol bij het aanleren van juiste bewegingspatronen en spierversterkende oefeningen. Een fysiotherapeut kan een persoonlijk oefenprogramma opstellen dat aansluit bij uw specifieke situatie en beperkingen.
Een gezonde, ontstekingsremmende voeding kan artritisklachten verminderen. Voedingsmiddelen rijk aan omega-3 vetzuren, zoals vette vis, kunnen ontstekingen tegengaan. Supplementen zoals glucosamine en chondroïtine worden vaak gebruikt ter ondersteuning van kraakbeen en gewrichtsgezondheid. Deze supplementen zijn verkrijgbaar bij uw apotheek, maar bespreek altijd eerst met uw arts of apotheker of deze geschikt zijn voor uw situatie en eventuele andere medicijnen die u gebruikt.
Warmtetherapie, zoals warme kompressen of een warm bad, kan stijfheid verminderen en spieren ontspannen. Koudetherapie daarentegen helpt bij acute ontstekingen en zwelling. Wissel af tussen warmte bij stijfheid en koude bij acute pijn. Gebruik warmte- of koudebehandelingen maximaal 15-20 minuten per keer om huidschade te voorkomen.
Ondersteunende hulpmiddelen kunnen dagelijkse activiteiten vergemakkelijken en gewrichten ontlasten. Denk aan gewrichtsbandages, steunkousen, aangepast bestek of ergonomische hulpmiddelen. Deze producten zijn vaak beschikbaar via uw apotheek of medische hulpmiddelenwinkel en kunnen significant bijdragen aan uw comfort en mobiliteit.
Zoek direct medische hulp bij plotselinge, hevige gewrichtspijn, koorts in combinatie met gewrichtspijn, of gewrichten die warm, rood en gezwollen zijn. Ook bij tintelingen, gevoelloosheid of verminderde bewegingsfunctie moet u contact opnemen met uw huisarts. Plotselinge verslechtering van bestaande klachten of pijn die niet reageert op gebruikelijke behandeling vereist ook medische aandacht.
Regelmatige controles bij uw arts zijn belangrijk voor het monitoren van uw artritis en medicijngebruik. Veel artritismedicijnen vereisen bloedonderzoek om bijwerkingen te detecteren. Houd een medicijndagboek bij en bespreek eventuele bijwerkingen of verminderde werkzaamheid tijdens controlegesprekken. Uw apotheker kan u helpen bij medicijnbeheer en bijwerkingensignalering.
Optimale artritiszorg vereist teamwork tussen verschillende zorgverleners. Uw huisarts coördineert de basisbehandeling, terwijl een reumatoloog gespecialiseerde zorg biedt bij complexere vormen. De apotheker speelt een belangrijke rol bij:
